[Bsb-forum:329] Kamusal Bilgi Alanı Manifestosu

[Mustafa Akgul]

The Public Domain Manifesto- Kamusal Bilgi Alanı Manifestosu, Avrupa
Kamusal Bilgi Alanı Tematik Ağı COMMUNIA bağlamında
Bir Univerisetler, arastirma kurumlari ve sivil toplum kuruluslari
tarafindan hazırlanmıştır. Manifesto  fikri ve simani haklar acisindan önemlidir.
Bu kapsamda Özyegin Üniversitesinde 19-20Nisan da bir etkinlik düzenlenmektedir.
www.publicdomainmanifesto.org metnin aslinin , cevrilerin ve imza
ortamlarinin oldugu adrestir
http://www.publicdomainmanifesto.org/node/9 ceviri listesi ve türkçe
cevirin pdf hali:
http://www.publicdomainmanifesto.org/sites/www2.publicdomainmanifesto.org/files/Public_Domain_Manifesto_tu.pdf

Bu metni ayrica http://blog.akgul.web.tr/ adresinde  bulabilirsiniz.
Saygılar
Mustafa Akgul
CE'70 Math/OR'74
----
Manifesto:

Önsöz

Kitap, yalnızca bir kitap olarak yazara aittir, ama düsünce olarak --kelimeler o kadar engindegildir- insanlıga aittir.
 Bütün zihinler bunda söz sahibidir. Egeryazarın hakkı ve insan
ruhunun hakkı olmak üzere iki haktan biri feda edilecek olsaydı, yazarın
hakkının feda edilmesi gerekirdi, çünkü bizim tek önceligimiz halkın çıkarıdır ve
halkın çıkarı her seyden önce gelmelidir. 
(Victor Hugo, Discours d'ouverture du Congrès littéraire international de 1878, 1878)

"Pazarlarımız, demokrasimiz, bilimimiz, ifade özgürlügü geleneklerimiz ve sanatımız, telif
haklarıyla korunan bilgi malzemelerinden çok, kullanımı serbest
malzemelerden olusan bir Kamusal Bilgi Alanı'a muhtaçtır. Kamusal Bilgi Alanı, iyi olan ne
varsa telif hakkı koruması altına alındıktan sonra geriye kalan ise yaramaz artıklardan
ibaret degildir. Kamusal Bilgi Alanı, kültürümüzün yapı taslarını çıkardıgımız yerdir. O,
aslında, kültürümüzün büyük bir parçasıdır." (James Boyle, The Public Domain, s.40f, 2008)

Kamusal Bilgi Alanı, telif hakkı koruması altında olmadığı için ya da
telif hakkı sahipleri bu engelleri kaldırmaya karar verdiği için, genellikle telif hakkı korumasına tabi
kullanım ya da yeniden kullanıma ilişkin bütün kısıtlamaların kaldırıldığı bilgi sermayesidir. Paylaşılan
bilgilerimizle ve kültürümüzle ifade edilen, öz-anlayışımızın temelidir. Yeni bilgilerin ve yeni
kültürel eserlerin ham maddesidir.

Kamusal Bilgi Alanı, bu hammaddelerin neredeyse sıfıra yakın yeniden üretim maliyeti 
ile kullanılabilmesini ve toplumun bütün üyelerinin bu hammaddeyi geliştirebilmesini 
sağlayan koruyucu bir işleyiş rolünü üstlenir. Sağlıklı ve etkin bir Kamusal Bilgi
Alanının varlığı, toplumlarımızın sosyal ve ekonomik refahı için son derece gereklidir. 
Kamusal Bilgi Alanı, eğitim, bilim, kültürel miras ve kamusal bilgiler alanında önemli 
bir rol oynamaktadır. Sağlıklı ve etkin bir Kamusal Bilgi Alanı, Evrensel İnsan Hakları 
Beyannamesi'nin 27. Maddesi, 1. Fıkrasında yer alan ilkelerden ("Herkes, topluluğun kültürel 
faaliyetine serbestçe katılmak, güzel sanatları tatmak, ilim sahasındaki ilerleyişe
iştirak etmek ve bundan faydalanmak hakkını haizdir.") dünyadaki herkesin yararlanabilmesini
sağlamak için gerekli ön koşullardan birini oluşturmaktadır. Sayısal ağ tabanlı bilgi toplumu, 
Kamusal Bilgi Alanı Kamusal Bilgi Alanı konusunu, telif hakları
tartışmasının ön saflarına taşımış bulunmaktadır. Kamusal Bilgi Alanı
korumak ve güçlendirmek için, bu gerekli kaynağın yapısı ve görevi hakkında sağlam 
ve çağdaş bir anlayış geliştirmemiz gerekmektedir. 
Bu Kamusal Bilgi Alanı Manifestosu, Kamusal Bilgi Alanı
kavramını tanımlamakta ve 21. yüzyılın başlangıcında sağlıklı bir Kamusal Bilgi Alanı için gerekli
ilkeleri ve kuralları ana hatlarıyla özetlemektedir. 
Bu manifestoda Kamusal Bilgi Alanı, diğer fikri mülkiyet
hakları hariç olmak üzere (patent ve ticari marka gibi) yalnızca telif hakları kanunu bağlamında
değerlendirilecek ve telif hakları kanunu ise telif hakları kapsamındaki ekonomik ve manevi haklar ile
(komşu haklar ve veritabanı hakları da dahil olmak üzere) diğer ilişkili hakları kapsayacak şekilde
en geniş açıdan anlaşılmalıdır. Bu nedenle bu belgenin geri kalanında, telif hakları, bu hakların hepsini
kapsayan genel bir terim olarak kullanılacaktır. Bunun yanı sıra, "eserler" terimi, veri tabanları,
gösteriler ve kayıtlar da dahil olmak üzere yukarıda tanımlanan ve telif hakları kapsamında korunan bütün
materyalleri kapsamaktadır. Aynı şekilde "yazar" terimi de, fotoğrafçıları, prodüktörleri,
yayıncıları, ressamları ve oyuncuları içine almaktadır.

21.Yüzyılda Kamusal Bilgi Alanı

Bu Manifesto'da dile getirilen ve amaçlanan, Kamusal Bilgi Alanı, telif
hakkı koruması olmadan kullanılabilen kültürel malzemeler olarak tanımlanmaktadır. Resmen
Kamusal Bilgi Alanında yer alan eserlere ek olarak, pek çok açıdan Kamusal Bilgi Alanı 
gibi işleyen özel olarak oluşturulmuş bir ortak alan yaratılarak cömert koşullar altında bireyler tarafından gönüllü
olarak paylaşılan çok değerli eserler de vardır. Ayrıca, bireyler, adil ve dürüst kullanım ve telif
hakları içersinde yeralan istisnalar ve kısıtlamalar ile telif haklarıyla korunan pek çok eseri de
kullanabilmektedir. Kendi kültürümüze ve kültürel mirasımıza erişimi arttıran bu 
kaynakların hepsi son derece önemlidir ve toplumun, paylaşılan bilgilerimiz ve kültürümüzden 
tam olarak faydalanabilmesi için hepsinin etkin bir biçimde
korunması gerekmektedir.

Kamusal Bilgi Alanı Yapısal Kamusal Bilgi Alanı, Kamusal Bilgi Alanı kavramının özünü
oluşturur ve mevcut kanunlar tarafından getirilen telif hakkı kısıtlamaları olmadan kullanılabilen
paylaşılmış bilgilerimiz, kültürümüz ve kaynaklarımızdan oluşur. Yapısal Kamusal Bilgi Alanı, özellikle iki
farklı malzeme ya da eser sınıfından oluşmaktadır:

1. Telif hakları koruması sona ermiş yazarların eserleri. Telif hakkı, yazarlara tanınan geçici
bir haktır. Bu geçici koruma sona erdiğinde, bütün yasal sınırlamalar da ortadan kalkar.
Bazı ülkelerde bu durum yazarın daimi manevi haklarına bağlı olarak değişir.
2. Telif hakkı korunması altında olmayan temel ortak bilgi alanı. Özgün
eser olarak değerlendirilmediği için telif hakkıyla korunmayan eserler veya bu tür
bir korumadan hariç tutulmuş eserler (örneğin bir eserde nasıl tanımlandığına,
açıklandığına, anlatıldığına veya işlendiğine bakılmaksızın, veriler, gerçekler,
fikirler, prosedürler, süreçler, sistemler, operasyon yöntemleri, kavramlar, prensipler ve/veya
keşifler ile yasalar ve adli ve idari kararlar). Temel ortak alan, toplumlarımızın
işleyişinin kısıtlı bir süre için de olsa herhangi bir şekilde yasal sınırlamalar altında
ezilmesinin engellenmesi açısından çok önemlidir.
Yapısal Kamusal Bilgi Alanı, telif haklarıyla korunan yazarların
haklarına zaman içinde bir denge getirmiştir ve toplumlarımızın kültürel belleği ve bilgi tabanı için
gereklidir. 20. Yüzyılın ikinci yarısında, burada belirtilen iki unsur, telif hakkı süresinin uzatılması
ve yasal koruma amaçlı telif hakkı korumasına benzer yeni rejimlerin getirilmesi nedeniyle giderek
zorlanmıştır.

Gönüllü Ortak Alanlar ve Kullanıcı Yetkisi

Kamusal Bilgi Alanının yapısal temeline ek olarak, bireylerin telif
hakkı koruması altında olan eserlerle serbestçe etkileşim içine girebilmesini 
sağlayan başka önemli kaynaklar da vardır. Bu kaynaklar, telif
haklarının, toplumun belli ihtiyaçlarına ve yazarların gönüllü
tercihlerine müdahale etmesini engellemeyecek, mevcut kültür ve bilgilerimiz
için bir "nefes alma alanı"nı temsil eder. Bu kaynaklar,
telif haklarıyla korunan eserlere erişimi arttırırlarken, bazıları bu
erişimi, belli kullanım biçimleri için koşullara bağlı hale getirmekte 
eya belli kullanıcı sınıflarının erişimini kısıtlamaktadır:

1. Hak sahiplerince gönüllü olarak paylaşılan eserler. Yaratıcılar,
eserlerinin kullanımına ilişkin kısıtlamaları ya kendileri ücretsiz lisans 
vererek ya da eserlerini başkalarının da hiçbir kısıtlama olmadan kullanabilmesi 
için diğer yasal araçlardan faydalanarak veya eserlerini Kamusal Bilgi Alanında 
sunarak kaldırabilirler. Ücretsiz lisanslama tanımları için,
ücretsiz yazılımların tanımına
http://www.gnu.org/philosophy/free-sw.html adresinden,
ücretsiz kültürel eserlerin tanımına
http://freedomdefined.org/Definition adresinden ve
açık bilgi tanımına http://opendefinition.org/1.0/ adresinden
ulaşabilirsiniz.

2. Adil ve dürüst kullanma, telif haklarına getirilen istisnalar ve
kısıtlamalar sonucu oluşturulmuş kullanıcı yetkileri. Bu yetkiler, 
Kamusal Bilgi Alanının ayrılmaz bir parçasıdır. Bunlar, temel sosyal 
kurumların düzgün işlemesini sağlayarak ve özel ihtiyaçları olan 
bireylerin sosyal katılımına olanak vererek paylaşılan kültürümüze ve
bilgilerimize yeterince erişebilmelerinin mümkün olmasını sağlar.
Kamusal Bilgi Alanı, eserlerin gönüllü paylaşılması, adil ve dürüst
kullanma ve telif hakları içersinde getirilen istisnalar ve 
kısıtlamaların hepsi, tüm toplumun yararlanması için yenilik ve kültürel katılıma
olanak vermek amacıyla, herkesin paylaşılan kültüre ve bilgilere
erişebilmesini sağlamak için önemli katkılarda bulunur. 
İşte bu nedenle Kamusal Bilgi Alanın hızlı teknolojik ve sosyal değişimlerin
yaşandığı bu dönemdeki kilit rolünü yerine getirmeye devam edebilmesi
için her iki biçiminde de varlığını etkin biçimde sürdürmesi önemlidir.
Genel İlkeler Hızlı teknolojik ve sosyal değişimlerin yaşandığı bir dönemde, 
Kamusal Bilgi Alanı, kültürel katılım ve sayısal yenilik alanında temel 
bir görevi yerine getirmektedir ve bu nedenle Kamusal Bilgi Alanının
varlığı etkin bir biçimde sürdürülmelidir. Kamusal Bilgi Alanın etkin
bir biçimde sürdürülebilmesi için bir dizi genel ilkenin göz önünde 
bulundurulması gerekir. Aşağıdaki ilkeler, Kamusal Bilgi Alanına dair
anlamlı bir anlayış geliştirip bunu sürdürmek ve Kamusal Bilgi Alanının
ağ tabanlı bilişim toplumunun teknolojik ortamında düzgün şekilde 
işlemeye devam edebilmesini sağlamak için gereklidir. Yapısal
Açık Alan'a ilişkin genel ilkeler şunlardır:

1. Kamusal Bilgi Alanı, genel düzendir, telif hakkı koruması istisnadır:
Telif hakları koruması yalnızca özgün ifade biçimlerine sağlandığı için, 
dünya genelinde herhangi bir zamanda üretilen verilerin, bilgilerin ve 
fikirlerin pek çoğu Kamusal Bilgi Alanı'a aittir.
Telif hakkı koruması kapsamına girmeyen bilgilere ek olarak, Kamusal
Bilgi Alanı, telif hakkı koruması biten eserler ile de her 
sene genişlemektedir. Telif hakkı koruması için aranan şartlar ve telif 
hakları korumasının sınırlı süresinin birleşik uygulaması, Kamusal
Bilgi Alanının zenginliğine katkıda bulunarak, paylaşılan kültürümüze ve
bilgimize erişimi sağlamaktadır.

2. Telif hakkı koruması, yazarın fikri emeğinin korunması ve 
ödüllendirilmesi ile kültürün ve bilginin yayılmasında kamu çıkarının 
özetilmesi arasında makul bir uzlaşmaya varılıncaya kadar geçerli olmalıdır. 
Ne yazar açısından ne de halkın geneli açısından fazla uzun süreli telif 
hakkı korumasını makul gösterebilecek hiçbir (tarihsel, ekonomik, sosyal
ya da başka herhangi bir) geçerli sav bulunmamaktadır. Yazarlar, fikri
emeklerinin meyvesini almalı, ancak halk da, bu eserleri serbestçe 
kullanabilmekten uzun yıllar boyunca mahrum edilmemelidir.
3. Kamusal Bilgi Alanında olan Kamusal Bilgi Alanında kalmalıdır.
Eserlerin teknik kopyaları üzerinde münhasır kontrol talep ederek 
veya bu tür eserlerin teknik kopyalarına erişimi
kısıtlayan teknik koruma önlemleri kullanılarak Kamusal Bilgi Alanında
yer alan eserler üzerinde tekrar münhasır kontrol kurulmamalıdır.

4. Kamusal Bilgi Alanı'da yer alan bir eserin sayısal kopyasının yasal
kullanıcısı, bu tür eserleri serbestçe (yeniden) kullanma, kopyalama 
veya değiştirme hakkına sahip olmalıdır. Bir eserin Kamusal Bilgi 
Alanında yer alıyor olması, o eserin halka açık olması gerektiği anlamına
gelmez. Kamusal Bilgi Alanında yer alan fiziki eserlerin sahipleri, bu
tür eserlere erişimi kısıtlama hakkına sahiptir. 
Ancak bir esere erişim hakkı verildikten sonra, bu tür eserlerin
yeniden kullanılması, değiştirilmesi veya çoğaltılmasına ilişkin
herhangi bir yasal kısıtlama olmaması gerekir.
5. Kamusal Bilgi Alanındaki eserlere erişimi ve bu eserlerin yeniden
kullanılmasını sınırlayan sözleşmeler ve teknik koruma önlemlerinin 
yaptırımı olmamalıdır. Bir eserin Kamusal Bilgi Alanında olması, 
o eseri yeniden kullanma, değiştirme ve çoğaltma hakkını garanti altına alır.
Buna adil ve dürüst kullanım ile istisnalar ve kısıtlamalardan doğan
kullanıcı yetkileri de
dahildir. Böylelikle, bu hakların sözleşmelerle veya teknik araçlarla
kısıtlanmaması sağlanır.. Ayrıca, yukarıda tanımlanan gönüllü ortak 
alan ve kullanıcı yetkilerinin özünde aşağıdaki ilkeler yer alır:

1. Telif haklarından gönüllü olarak feragat edilmesi ve telif haklarıyla
korunan eserlerin paylaşılması, telif hakkı münhasiriyeti kapsamındaki 
yasal uygulamalardır. Eserlerinin telif haklarıyla korunması hakkına 
sahip pek çok yazar, bu hakları bütünüyle kullanmayı tercih etmemekte 
veya bu haklardan tümüyle feragat etmek istemektedir.
Bu tür eylemler gönüllü olduğu sürece, telif hakkı münhasiriyeti 
kapsamındaki yasal uygulamalardır ve bunlar, hiçbir kanun, tüzük 
ya da manevi haklar da dahil olmak üzere başka hiçbir işleyiş 
aracılığıyla engellenmemelidir.

2. Telif hakları ve kamu çıkarı arasındaki temel dengenin etkinliğini
sağlamak için adil ve dürüst kullanım ve telif istisnaları ve 
kısıtlamalar etkin bir şekilde sürdürülmelidir. Bu işleyişler, 
mevcut telif hakları sistemi içerisinde nefes alacak bir
alan oluşturan kullanıcı yetkilerini yaratır. Gerek teknolojik 
gerekse sosyal değişikliklerin söz konusu hızı göz
önünde bulundurulduğunda, bu işleyişlerin temel sosyal kurumların
işlerliğini ve özel ihtiyaçları olan insanların sosyal katılımını 
sağlayabilmeye devam edebilmeleri önemlidir.
Bu nedenle adil ve dürüst kullanım ve telif haklarına getirilen
istisnalar ve kısıtlamalar, doğası itibariyle evrimsel olarak 
yorumlanmalı ve kamu çıkarına göre sürekli olarak uyarlanmalıdır.
Bu genel ilkelere ek olarak, Kamusal Bilgi Alanına ilişkin bir dizi
başka konunun da derhal ele alınması gerekmektedir. 
Aşağıdaki öneriler, Kamusal Bilgi Alanını korumayı ve
Kamusal Bilgi Alanı uygulamasının anlamlı bir şekilde 
sürdürülebilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. 
Bu öneriler, telif hakları konusunun geneli için geçerli 
olmakla birlikte, özellikle eğitim, kültür, kültürel miras ve
bilimsel araştırmalar alanına ilişkindir.

Genel Öneriler

1. Telif hakkı koruma süresi kısaltılmalıdır. Telif hakkı koruma
süresinin aşırı uzun oluşu ve formalite eksikliği, paylaşılan 
bilgilere ve kültüre erişim için son derece zararlıdır. Üstelik,
bu uygulama sonucunda ne yazarların kendi kontrolleri altında olan ne de
Kamusal Bilgi Alanının bir parçası olabilen ve her iki şekilde de kullanılamayan
"yetim eser" sayısı artar. Bu nedenle, yeni eserler için, telif hakkı 
korumasının süresi, daha makul bir süreye çekilmelidir.

2. Telif hakkı korumasının kapsamı üzerinde yapılan her degisikligin
Kamusal Bilgi Alanı üzerindeki etkileri göz önünde bulundurulmalıdır
(korunma altına alınabilecek konular-eserlere ilişkin yeni tanımlar veya 
münhasır hakların genişletilmesi de dahil olmak üzere). 
Telif hakkı korumasının kapsamında yapılacak herhangi bir değişiklik, halihazırda 
koruma altında olan eserleri de kapsayacak şekilde geriye dönük olarak 
uygulanmamalıdır. Telif hakkı, paylaşılan kültür ve bilgilerimizin
Kamusal Bilgi Alanında yer alabilmesini sınırlı bir süre için engelleyen
bir istisnadır. 20. Yüzyılda telif haklarının kapsamı, telif haklarını 
elinde tutan küçük bir sınıfın çıkarlarını gözetmek için kamu çıkarının 
pahasına önemli ölçüde genişletilmiştir. Bunun sonucunda, paylaşılan 
kültür ve bilgilerimizin büyük çoğunluğu, telif hakkı ve
teknik kısıtlamaların arkasında hapsolmuştur. Bu durumun en azından daha da 
kötüleşmesine engel olunmalı ve gelecekte olumlu bir yaklaşımla 
iyileştirilmesine çalışılmalıdır.

3. Bir eserin, yaratıldığı ülkede yapısal Kamusal Bilgi Alanına dahil
edilmesi uygun görülmüşse, bu eserin dünyadaki diğer bütün ülkelerde 
de yapısal Kamusal Bilgi Alanının bir parçası olarak kabul edilmesi gerekir. 
Bir ülkede bir eser, özgünlük koşulunu yerine getiremediği için ya da telif 
hakkı koruma süresi dolduğu için telif hakkı kapsamına girmiyorsa ve bu nedenle de 
telif hakkı korumasından yararlanamıyorsa, bu materyali yapısal Kamusal Bilgi 
Alanından çıkarabilmek amacıyla, başka bir ülkede aynı eser için telif
hakkı koruması talep etmek (yazar da dahil olmak üzere) hiç kimse için
mümkün olmamalıdır.

4. Kamusal Bilgi Alanına ait eserlere el koymak için yapılan her hangi
bir kötü niyetli veya yanıltıcı girişim yasalarla cezalandırılmalıdır. 
Kamusal Bilgi Alanının bütünlüğünü korumak ve Kamusal Bilgi Alanına ait eserlerin
kullanıcılarını, doğru olmayan, aldatıcı beyanlardan korumak için, 
Kamusal Bilgi Alanına ait eserler üzerinde münhasır hak talep etmek 
amacıyla gerçekleştirilen her türlü sahte ve yanıltıcı girişim,
yasadışı ilan edilmelidir.

5. Kamusal Bilgi Alanına ait eserler üzerinde yeniden münhasır hak
sahibi olmak için başka hiçbir fikri mülkiyet hakkı kullanılmamalıdır. 
Kamusal Bilgi Alanı, telif hakkı sisteminin iç dengesinin ayrılmaz 
bir parçasıdır. Bu iç denge, telif hakkının haricinde kalan
yönetmelikler aracılığıyla söz konusu eserler üzerinde münhasır bir hak
iddia etmek veya hak sahibi olmak için yapılan girişimlerle bozulmamalıdır.

6. "Yetim eserleri" ve artık ticari olarak elde edilemeyen basılı
eserleri (örn, baskısı tükenmiş eserler gibi) toplum tarafından yeniden 
kullanılabilir hale getirmenin pratik ve etkili bir yolu olması gerekir. 
Telif hakkı korumasının kapsamı ve süresinin genişletilmesi ve yabancı 
eserlere ilişkin formalitelerin yasaklanması, ne kendi yazarlarının kontrolü 
altında olabilen ne de Kamusal Bilgi Alanına dahil olabilen çok sayıda yetim 
eser yaratmıştır. Mevcut yasalar nedeni ile bu eserlerin, ne kendi yazarlarına
ne de topluma bir yarar sağlayamadığı göz önünde bulundurulursa, bu eserlerin 
bir bütün olarak yeniden toplum tarafından verimli bir şekilde kullanılabilir hale
getirilmesi gerekir.

7. Kültürel mirastan sorumlu kurumlar, Kamusal Bilgi Alanı eserlerinin
etkin bir şekilde etiketlenmesi ve korunması için özel bir sorumluluk üstlenmelidir. 
Kâr amacı gütmeyen kültürel mirastan sorumlu kurumlar, yüzyıllardır paylaşılan bilgi ve
kültürümüzü korumakla görevlendirilmişlerdir. Bu görevin bir parçası olarak, bu
kurumlar, Kamusal Bilgi Alanına ait eserleri etiketleyerek, koruyarak ve ücretsiz olarak
kullanılabilmeleri için tüm topluma sunmalıdırlar.

8. Eserlerin gönüllü paylaşımını veya Kamusal Bilgi Alanına dahil
edilmesini engelleyen herhangi bir yasal engel olmamalıdır. 
Her iki seçenek de telif hakkı korumasının getirdiği
münhasır hakların yasal uygulamaları olup, temel kültürel ürünlere ve
bilgilere erişim sağlanması ve yazarların isteklerine saygı duyulması 
açılarından büyük önem taşımaktadır.

9. Telif hakkıyla korunan eserlerin ticari amaçlı olmayan kişisel
kullanımı mümkün kılınmalı ve bu amaçlı kullanım için yazara 
sağlanabilecek alternatif tazminat yöntemleri araştırılmalıdır. 
Her ne kadar eserlerin ticari bir amaç gütmeden, kişisel amaçlı 
kullanımı bireylerin kendi kişisel gelişimleri için gerekli olsa da, 
telif hakları içersinde yeni kısıtlamalar ve istisnalar 
elirlenirken ya da geçmiş kısıtlamalar ve istisnalar
değiştirilirken yazarların konumunu da göz önünde bulundurmak 
gereklidir.