[Turkmath:7986] Galois 200 yaşında: Osman Bahadır a teşekkürlerimizle

[yilmaz akyildiz]

Evariste Galois 200 yaşında


Évariste Galois

Henüz 21 yaşındayken bir düelloda ölen dahi matematikçi Évariste Galois,
modern matematiğin temellerinin atılmasındaki büyük rolünü, doğumunun 200.
yılında bizlere hatırlatıyor. Osman
Bahadırbahadirosman at hotmail.com<bahadirosman at hotmail.com?subject=YoreNet%20e-MEDYA%20$%7BTARIH%7D-$%7BYAYIM_ADI%7D-$%7BHKODU%7D>

Evariste Galois (1811-1832), olağanüstü bir matematikçiydi, fakat trajik
koşullarda çok genç yaşında öldüğü için bilim çevrelerince tam olarak
anlaşılamadı. 25 Ekim 2011 tarihi, Évariste Galois’nın doğumunun 200.
yıldönümüdür. Bu atılgan ve cumhuriyet fikrine ve değerlerine büyük önem
veren genç adamın, özellikle sonlu cisimler olarak adlandırılan cebrik
yapılar üzerine olan keşifleri matematikte derin etkiler yaramıştır.

Kısa ve fırtınalı yaşamında bu olağanüstü matematikçi, eserinin 60 sayfayı
ancak bulmasına rağmen, polinomlar teorisiyle ilgili birçok keşifte
bulundu. Özellikle, matematiğin birçok alanında ve uygulamalarında
günümüzde önemli bir rol oynayan cebrik yapıların, sonlu cisimlerin ve grup
kavramlarının doğuşunu ona borçluyuz. Évariste Galois, 25 Ekim 1811’de,
Paris’in güneyinde Bourg-La-Reine’de doğdu. 21 yaşındayken 31 Mayıs
1832’de, nedeni hâlâ karanlıkta olan bir düellonun sonucunda öldü.

Galois, 16 yaşından itibaren matematiğe büyük bir ilgi duydu. Matematik,
politikayla birlikte onun büyük tutkusuydu. Dönemin en prestijli okulu olan
École Polytechnique’in giriş sınavlarında, yeterince hazırlanmadığı ve
sınav sırasında sorumlu kişiyle tartıştığı için iki kez başarısız oldu.
Bununla birlikte École Normal Supérieur’a girmeyi başardı. Fakat 1831
yılında cumhuriyetçi siyasi görüşlerini bir yazıyla açıkladığı için okuldan
uzaklaştırıldı. Ayrıca cumhuriyetçi eylemlerinden dolayı altı ay cezaevinde
kaldı. Cezaevinden çıktıktan kısa bir süre sonra, niçin yapıldığı hâlâ tam
olarak anlaşılamamış bir düelloda rakibi tarafından öldürüldü.

Galois, 1831 yılında, Bilimler Akademisi’ne “Sur les conditions de
resolubilite des equation par radicaux” (Denklemlerin kökler aracılığıyla
çözülebilme koşulları üzerine) başlıklı tezini sunmuştu. Bu tez, onu
anlamaksızın inceleyen Sylvestre Lacroix ve Denis Poisson tarafından
reddedildi. Galois’nın matematik el yazmaları, Joseph Liouville ve Auguste
Chevalier tarafından ortaya çıkarılıncaya kadar karanlıkta kaldı.
Galois’nın dostu Chevalier yeniden keşfettiği bu eseri 1843’te Bilimler
Akademisi’ne sundu. Eser 1846’da yayımlandı.

Galois’nın modern matematiğin gelişiminde çok önemli bir rolü olmuştur.
Öncelikle o, bir polinomun kök alma yöntemiyle çözülebilmesi için önemli
bir kriter keşfetti. Özellikle gruplar teorisinin ve sonlu cisimler
teorisinin geliştirilmesinde öncü bir rol oynadı. Onun matematik
çalışmalarının mirası, çok sayıda alana ve uygulamalara nüfuz etmiştir.
Günümüzün önemli disiplinlerinden biri olan kriptografi de bunlardan
biridir.

Galois’nın grup teorisi, günümüzün modern telekomünikasyon sistemlerinin
temellerini oluşturmaktadır. Fakat onun matematik mirası, sadece
kriptolojiye ve verilerin şifrelenmesine indirgenemez. Galois’nın teorisi,
gerçekte sayılar teorisinden diferansiyel denklemlere, cebirsel geometriden
ünlü Fermat teoreminin ispatlanmasına kadar, modern matematik
araştırmalarını besleyen kompleks bir yapı niteliğindedir. Galois’nin,
Bourg-La-Reine’de doğduğu eve, 19 Temmuz 1909’da hatırası için bir plaket
yerleştirilmiştir.

Yararlanılan Kaynak:

“De Galois aux corps finis”, Antoine Chambert-Loir, Pour la Science, Ekim
2011, sayı 408, s. 24-30.

Antoine Chambert-Loir, Rennes 1 Üniversitesi’nde matematik profesörü.

(CBT: 05/112011)
-------------- sonraki bölüm --------------
Bir HTML eklentisi temizlendi...
URL: <http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/cgi-bin/mailman/private/turkmath/attachments/20111105/0b4c8b1a/attachment.htm>