<html><body><div style="font-family: arial, helvetica, sans-serif; font-size: 12pt; color: #000000"><div><br></div><div><br data-mce-bogus="1"></div><div>    Merhaba Burak hocam,</div><div><br data-mce-bogus="1"></div><div>    GereÄŸinden kısa tuttuÄŸunuz yanıtınız için Ã§ok teÅŸekkürler. ''p ise q'' Ã¶nermesinin doÄŸruluk deÄŸeri için aÅŸağıdaki gibi dolambaçlı bir fikir yürüttüm.  Bu tür Ã¶nermelenin doÄŸruluk </div><div>    deÄŸerinin kullanılmasında bir tedirginlik yaşıyor musuz?</div><div><br data-mce-bogus="1"></div><div>    Selamlar,</div><div><br data-mce-bogus="1"></div><div>    Zafer. </div><div><br data-mce-bogus="1"></div><div><!--StartFragment--><div style="font-family: inherit;" data-mce-style="font-family: inherit;"><div class="" dir="auto" style="font-family: inherit;" data-mce-style="font-family: inherit;"><div class="x1iorvi4 x1pi30zi x1swvt13 xjkvuk6" data-ad-comet-preview="message" data-ad-preview="message" id=":rr:" style="padding: 4px 16px; font-family: inherit;" data-mce-style="padding: 4px 16px; font-family: inherit;"><div class="x78zum5 xdt5ytf xz62fqu x16ldp7u" style="display: flex; flex-direction: column; margin-top: -5px; margin-bottom: -5px; font-family: inherit;" data-mce-style="display: flex; flex-direction: column; margin-top: -5px; margin-bottom: -5px; font-family: inherit;"><div class="xu06os2 x1ok221b" style="margin-top: 5px; margin-bottom: 5px; font-family: inherit;" data-mce-style="margin-top: 5px; margin-bottom: 5px; font-family: inherit;"><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;" data-mce-style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;"><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;">Hiçbir kimse uçak kullanmayı bilmeyen birinin kullandığı uçaÄŸa binmez. Ama bu davranışın "doÄŸru" ya da "yanlış" olduÄŸu da kanıtlanamaz!</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;" data-mce-style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;"><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;">"Ali uçak kullanmayı bilmiyorsa kullandığı uçağı düşürür" doÄŸru ama (uçak kullanmayı bilmeyen birinin uçağı kullanmasının doÄŸru olmayacağı varsayımı altında) "Ali uçak kullanmayı bilmiyorsa uçağı Ankara'dan New York'a baÅŸarılı bir biçimde uçurur" niye doÄŸru? :</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;" data-mce-style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;"><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;">p ve <span style="font-family: inherit;" data-mce-style="font-family: inherit;"><a style="color: #385898; cursor: pointer; text-decoration: none; font-family: inherit;" data-mce-style="color: #385898; cursor: pointer; text-decoration: none; font-family: inherit;" data-mce-tabindex="-1"></a></span>q iki Ã¶nerme (yani doÄŸru ya da yanlış olarak ifade edilen deÄŸerlerden sadece birini alan semboller) "p ise q" diye bir baÅŸka Ã¶nerme Ã¼retir. Bu Ã¼retilen Ã¶nermenin deÄŸeri p ve q'nın aldıkları deÄŸerlere baÄŸlı olup, yanlış deÄŸer aldığının "kanıtlanamadığı" durum söz konusu olabilmekte ve bu durumda, bu Ã¶nermenin deÄŸeri doÄŸru kabul edilmektedir. Bu, günümüz hukukundaki "suçluluÄŸu kanıtlanıncaya kadar suçsuzdur" ilkesine uyumludur.</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;" data-mce-style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;"><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;">Ne demek istediÄŸim "ne eker isen onu biçersin" Ã¼zerinden anlamlaÅŸtırılabiliniyor.</div></div><div class="x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r x1vvkbs xtlvy1s x126k92a" style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;" data-mce-style="margin: 0.5em 0px 0px; overflow-wrap: break-word; white-space: pre-wrap; font-family: inherit;"><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;">Ama tuhaf durum da ortaya Ã§Ä±kıyor, Ã¶rneÄŸin pilotluk eÄŸitimi almamış bir kiÅŸinin uçağı doÄŸru bir ÅŸekilde uçurmuÅŸ olması ya da düşürmüş olması "doÄŸru" oluyor.</div><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;"><br data-mce-bogus="1"></div><div dir="auto" style="font-family: inherit; text-align: start;" data-mce-style="font-family: inherit; text-align: start;"><br data-mce-bogus="1"></div></div></div></div></div></div></div><div style="font-family: inherit;" data-mce-style="font-family: inherit;"><div class="x168nmei x13lgxp2 x30kzoy x9jhf4c x6ikm8r x10wlt62" data-visualcompletion="ignore-dynamic" style="border-radius: 0px 0px 8px 8px; overflow: hidden; font-family: inherit;" data-mce-style="border-radius: 0px 0px 8px 8px; overflow: hidden; font-family: inherit;"><div style="font-family: inherit;" data-mce-style="font-family: inherit;"><div style="font-family: 'Segoe UI Historic', 'Segoe UI', Helvetica, Arial, sans-serif; color: #1c1e21; font-size: 12px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: #ffffff; text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;" data-mce-style="font-family: 'Segoe UI Historic', 'Segoe UI', Helvetica, Arial, sans-serif; color: #1c1e21; font-size: 12px; font-style: normal; font-variant-ligatures: normal; font-variant-caps: normal; font-weight: 400; letter-spacing: normal; orphans: 2; text-align: start; text-indent: 0px; text-transform: none; widows: 2; word-spacing: 0px; -webkit-text-stroke-width: 0px; white-space: normal; background-color: #ffffff; text-decoration-thickness: initial; text-decoration-style: initial; text-decoration-color: initial;"><div style="font-family: inherit;" data-mce-style="font-family: inherit;"><div class="x1n2onr6" style="position: relative; font-family: inherit;" data-mce-style="position: relative; font-family: inherit;"><div class="x6s0dn4 xi81zsa x78zum5 x6prxxf x13a6bvl xvq8zen xdj266r xktsk01 xat24cr x1d52u69 x889kno x4uap5 x1a8lsjc xkhd6sd xdppsyt" style="justify-content: flex-end; margin: 0px 16px; padding: 10px 0px; font-size: 0.9375rem; align-items: center; display: flex; color: var(--secondary-text); border-bottom: 1px solid var(--divider); line-height: 1.3333; font-family: inherit;" data-mce-style="justify-content: flex-end; margin: 0px 16px; padding: 10px 0px; font-size: 0.9375rem; align-items: center; display: flex; color: var(--secondary-text); border-bottom: 1px solid var(--divider); line-height: 1.3333; font-family: inherit;"><div class="x6s0dn4 x78zum5 x1iyjqo2 x6ikm8r x10wlt62" style="flex-grow: 1; align-items: center; display: flex; overflow: hidden; font-family: inherit;" data-mce-style="flex-grow: 1; align-items: center; display: flex; overflow: hidden; font-family: inherit;"><div class="x1i10hfl xjbqb8w x6umtig x1b1mbwd xaqea5y xav7gou x9f619 x1ypdohk xe8uvvx xdj266r x11i5rnm xat24cr x1mh8g0r xexx8yu x4uap5 x18d9i69 xkhd6sd x16tdsg8 x1hl2dhg xggy1nq x1o1ewxj x3x9cwd x1e5q0jg x13rtm0m x1n2onr6 x87ps6o x1lku1pv x1a2a7pz x1heor9g xnl1qt8 x6ikm8r x10wlt62 x1vjfegm x1lliihq" role="button" style="outline: none; text-decoration: none; list-style: none; margin: 0px; text-align: inherit; display: block; position: relative; z-index: 1; cursor: pointer; padding: 0px; box-sizing: border-box; background-color: transparent; overflow: hidden; border-radius: inherit; color: inherit; -webkit-tap-highlight-color: transparent; user-select: none; touch-action: manipulation; max-height: 1.3333em; font-family: inherit; border: 0px initial initial;" data-mce-style="outline: none; text-decoration: none; list-style: none; margin: 0px; text-align: inherit; display: block; position: relative; z-index: 1; cursor: pointer; padding: 0px; box-sizing: border-box; background-color: transparent; overflow: hidden; border-radius: inherit; color: inherit; -webkit-tap-highlight-color: transparent; user-select: none; touch-action: manipulation; max-height: 1.3333em; font-family: inherit; border: 0px initial initial;" data-mce-tabindex="0"><div class="x9f619 x1ja2u2z xzpqnlu x1hyvwdk xjm9jq1 x6ikm8r x10wlt62 x10l6tqk x1i1rx1s" style="position: absolute; z-index: 0; box-sizing: border-box; overflow: hidden; height: 1px; clip-path: inset(50%); clip: rect(0px, 0px, 0px, 0px); width: 1px; font-family: inherit;" data-mce-style="position: absolute; z-index: 0; box-sizing: border-box; overflow: hidden; height: 1px; clip-path: inset(50%); clip: rect(0px, 0px, 0px, 0px); width: 1px; font-family: inherit;">Tüm ifadele</div></div></div></div></div></div></div></div></div></div></div><div><br></div><hr id="zwchr" data-marker="__DIVIDER__"><div data-marker="__HEADERS__"><b>From: </b>"Burak Kaya" <burakk@metu.edu.tr><br><b>To: </b>"tmd" <tmd-uye@listweb.bilkent.edu.tr><br><b>Sent: </b>Friday, November 17, 2023 1:39:48 PM<br><b>Subject: </b>[TMD-UYE: 3822] Re: Ã–nerme Tanımı<br></div><div><br></div><div data-marker="__QUOTED_TEXT__"><p>Merhaba Zafer Hocam,</p>
    <p>Sizin yaptığınız tanım, yani Ã¶nermeler kümesini belirli
      Ã¶zellikleri saÄŸlayan en küçük küme olarak tanımlamak, her ne kadar
      kendine referans vermediÄŸi için size daha makul gözükse de; iÅŸin
      pratiÄŸinde Ali Hoca'nın yaptığı Ã§oÄŸu ders kitabındaki tanımla daha
      Ã§ok karşılaşılmasının sebebi ÅŸu:</p>
    <p>Önermeler mantığı (ya da birinci-derece mantık) kurulup bu
      sistemlerdeki Ã¶nermeler (ya da formüller) tanımlandıktan sonra
      bunlarla ilgili teorem kanıtlamanın en temel yolu Ã¶nermenin (ya da
      formülün) "karmaşıklığı Ã¼zerinde tümevarım" yapmaktır. Bu tanım
      bunun için daha uygun, ama daha da uygunu var:<br>
    </p>
    <p>Önermeleri (ya da formülleri) tanımlamanın bence en pedagojik
      yolu ÅŸudur:</p>
    <p>(A) Mertebesi 0 olan formülleri tanımlarsınız. (Sizin attığınız
      durumda bunlar temel Ã¶nermeler oluyor.)<br>
      (B) Daha sonra mertebesi n+1 olan formüllerin mertebesi n olan
      formüllerden nasıl elde edileceÄŸini ifade edersiniz. (Sizin
      attığınız durumda ii ve iii maddeleri bunu karşılıyor.)<br>
      (C) DoÄŸal sayılardaki Ã¶zyineleme teoremi (recursion theorem)
      sonucunda varlığını kanıtladığınız fonksiyonun görüntüsü de
      Ã¶nermeler ya da formüller kümeniz olur.</p>
    <p>Ali Hoca'nın kitabındaki iv maddesinde "bu kurallardan sonlu
      adımda elde edilebilir" diyerek yukarıdaki (C) maddesini halının
      altına süpürüyor. Daha doÄŸrusu, "bu kurallardan sonlu adımda elde
      edilir" demek zaten tam olarak yukarıda yapılan ÅŸeyi yapmak demek!</p>
    <p>Tabii okuyucunun gözünü Ã¶zyineleme teoremi gibi ifadelerle
      korkutmak istemiyorsanız okuyucunun bildiÄŸini sandığı "sonlu
      adımda elde etmek" ifadesiyle sezgisel olarak anlamasını saÄŸlayıp
      geçiÅŸtirmek yeterli.<br>
    </p>
    <p>Önermeleri (ya da formülleri) yukarıda tarif ettiÄŸim ÅŸekilde
      tanımladığınız zaman "karmaşıklık Ã¼zerinde tümevarım" yapmak
      Ã¶ÄŸrenciler için daha bariz oluyor: Bir Ã¶zelliÄŸin/eÅŸitliÄŸin tüm
      formüller için doÄŸru olduÄŸunu göstermek için tümevarımla mertebesi
      n olan tüm formüller için doÄŸru olduÄŸunu göstermek yeter.</p>
    <p>Matematiksel mantık dersleri veren birisi olarak söyleyebilirim
      ki Ã¶ÄŸrenciler formülleri bu ÅŸekilde mertebelerine ayırınca
      tümevarımı daha iyi anlıyor. DiÄŸer türlü, sanki bildikleri
      tümevarımı Ã¶rnekten sonra alışıyorlar; Ã§oÄŸu ders kitabındaki mertebeden
      bahsetmeyen "detaysız" anlatıma dönebiliyorsunuz.<span style="font-size: 12pt;"> </span><span style="font-size: 12pt;">yapmıyoruz da yeni bir kanıt tekniÄŸi icat ediyormuÅŸuz gibi davranıyorlar Ã§Ã¼nkü tümevarımınızın tümevarım adımı birden Ã§ok adımdan oluÅŸuyor gibi gözüküyor. Bu ÅŸekilde detaylı iki Ã¼Ã§</span></p>
    <p>***</p>
    <p>Sizin tanımınıza gelirsek... Bence bu tanım da makul. Ama günün
      sonunda iÅŸ pratikte teorem kanıtlamaya gelince, sizin yaptığınız
      yukarıdan-aÅŸağı tanımı deÄŸil Ã¼stteki aÅŸağıdan-yukarı tanımı
      kullanmak zorunda kalacağımız için zaten denkliÄŸi kanıtlamak
      zorunda kalacağız. Bazen bir iki Ã¶ÄŸrenci Ã§Ä±kıyor "sonlu adımda
      elde edilme" kısmından rahatsız; onlara sizin yaptığınız tanımı
      söyleyip denkliÄŸin nasıl kanıtlandığını anlatınca içleri
      rahatlıyor.<br>
    </p>
    <p>***</p>
    <p>Gelgelelim, matematikte tanımların kendi kendine referans
      verilmeden yapılması gerektiÄŸini söylediÄŸiniz ilk cümlenize
      katılmıyorum.</p>
    <p>Sonluötesi Ã¶zyineleme teoremi (transfinite recursion theorem)
      matematiksel mantıkta, Ã¶zellikle kümeler kuramında, vazgeçilmez
      bir araç. Bu noktada bazıları ÅŸunu düşünebilir: O tanımlarla
      (mesela ordinal toplaması) bu tanım "aynı" tanım deÄŸiller. Birinde
      içerisinde Ã§alıştığımız biçimsel sistemin nesnelerine iliÅŸkin
      tanım yapıyoruz, diÄŸerinde kendisine iliÅŸkin tanım yapıyoruz.</p>
    <p>Hayır yapmıyoruz! Herhangi bir model kuramsal tartışma, *eÄŸer
      matematiksel olarak yapılacaksa*, baÅŸka bir biçimsel sistem
      içerisinde formalize edilmek zorundadır. Dolayısıyla ortada bir
      teori-metateori ayrımı vardır. Ã‡oÄŸu model kuramı kitabı, okuyucuya
      söylemese de, arka planda bir kümeler kuramını metateori olarak
      alır; zaten Ã¶nermeler *kümesi*, formüller *kümesi*,... gibi laflar
      edilmesinin sebebi de budur. Bu durumda, yukarıda tanımını
      verdiÄŸimiz Ã¶nermeler aslında metateorimizin objeleriyle
      formalleÅŸtirilmiÅŸ nesneler. Mesela, Gödel kodlaması yaptıysak,
      yukarıdaki Ã¶zyinelemede "önerme" olarak geçen her ÅŸey aslında
      metateorimizdeki bir sayı vs. Dolayısıyla Ã¶nermeler Ã¼zerinde
      tümevarım yapmakla, sayılar Ã¼zerinde tümevarım yapmak Ã¶zünde aynı
      ÅŸeyler; sadece objelere iliÅŸkin biliÅŸsel farklılıklardan Ã¶türü
      farklı gibi algılayabiliyoruz.</p>
    <p>(Teori-metateori ayrımına iliÅŸkin uzunca konuÅŸurum ama gerek yok.
      Sadece bu konudaki olası kafa karışıklıklarını Ã¶rneklemesi için
      bir MO cevabımı ÅŸuraya bırakayım:
<a href="https://mathoverflow.net/questions/248965/do-set-theorists-use-informal-set-theory-as-their-meta-theory-when-talking-about/249006#249006" target="_blank" rel="nofollow noopener noreferrer">https://mathoverflow.net/questions/248965/do-set-theorists-use-informal-set-theory-as-their-meta-theory-when-talking-about/249006#249006</a>)</p>
    <p>GereÄŸinden Ã§ok uzattım.</p>
    <p>İyi Ã§alışmalar,</p>
    <p>Burak Kaya<br>
    </p>
    <div class="moz-cite-prefix">On 17.11.2023 11:49, Zafer ERCAN wrote:<br>
    </div>
    <blockquote>
      
      <div style="font-family:'arial' , 'helvetica' , sans-serif;font-size:12pt;color:#000000">
        <div><br>
        </div>
        <div><br>
        </div>
        <div>Ali Nesin'in Ã–nermeler Mantığı kitabı  (2009 basım)
          Ã¼zerinden ''önerme tanımı'' konusunda ekte bir not var.</div>
        <div><br>
        </div>
        <div>ZE   </div>
      </div>
      <br>
      <fieldset class="moz-mime-attachment-header"></fieldset>
      <pre class="moz-quote-pre">_______________________________________________
Bu e-postayı Türk Matematik DerneÄŸi'nin TMD-UYE E-Posta Listesine Ã¼ye olduÄŸunuz için aldınız.
<a href="mailto:TMD-UYE@listweb.bilkent.edu.tr" target="_blank" rel="nofollow noopener noreferrer">TMD-UYE@listweb.bilkent.edu.tr</a>
BU E-POSTA LİSTEDEN Ã‡IKMAK (UNSUBSCRIBE) VEYA ÃœYELİK SEÇENEKLERİNİ DÜZENLEMEK Ä°Ã‡Ä°N aÅŸağıda baÄŸlantısı verilen sayfayı ziyaret ediniz:
<a href="http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/cgi-bin/mailman/listinfo/tmd-uye" target="_blank" rel="nofollow noopener noreferrer">http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/cgi-bin/mailman/listinfo/tmd-uye</a>
</pre>
    </blockquote>
  
<br>_______________________________________________<br>Bu e-postayı Türk Matematik DerneÄŸi'nin TMD-UYE E-Posta Listesine Ã¼ye olduÄŸunuz için aldınız.<br>TMD-UYE@listweb.bilkent.edu.tr<br>BU E-POSTA LİSTEDEN Ã‡IKMAK (UNSUBSCRIBE) VEYA ÃœYELİK SEÇENEKLERİNİ DÜZENLEMEK Ä°Ã‡Ä°N aÅŸağıda baÄŸlantısı verilen sayfayı ziyaret ediniz:<br>http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/cgi-bin/mailman/listinfo/tmd-uye<br></div></div></body></html>