[Turkmath:7099] bende ki Vladimir Arnold: "Yesterday and Long Ago"

[yilmaz akyildiz]

Bir garip (dev) ölmüş diyeler
Üç günden sonra duyalar
SoÄŸuk su ile yuyalar
Şöyle garip bencileyin
                                         Yunus Emre

Senelerden 1973-74 olmalı.
Brezilyali dostum Jair Koiller le arada  bir Dr a hocamız Alan Weinstein in
ofisine ugrardik.
Bir defasinda masada elle yazilmis bir mektup,
altindaki imza Vladimir Arnold,
ama nasssıl guzel bir el yazisi anlatamam,
bir benzerini Cahit Arf hocamizda gormusuturum.

Alan merakimizi gidermek icin goz atmamiza musade etmis olmali:
mektubun icerigi intizar doluydu.
Amerikalilarin nasil Ruslarin neticelerini referans vermeden
kullandiklarini, hatta caldiklarini, "plagiarize" yaptiklarini yazip, Alan
dan buna mudahele etmesini isteyen agir bir mektup. Sanirim Tom Lehrer
"Lobachevski" sarkisini  o seneler yazmisti:

http://www.casualhacker.net/tom.lehrer/revisited.html

Elbet bir de Arnold un mektubunun ingilizcesinin edebiyat-ifade tarzi ve
gucunu de eklemem gerek, en az yazisinin kaliografisi kadar ince ormeli  ve
dokunakli.
Bu gibi bazi ruslarin ingilizceleri gercekten acaip.
Ne demek istedigimi anlamak icin Juri Manin in "Mathematics as a Methaphor"
kitabina bakiniz.
Ingilizceyi kendi kendine kitabindan ogrenmis olan Cahit Hocamiz da çok
güzel ingilizce yazar ve hiç hata yapmazdi.

O gunler de, yani 70 lerde, Moskova nin Arnold u varsa Berkeley in de
(W)einstein i vardi.

Alan  bir gun bana:
"Sen Trabzon dansin
(Bob Dylan da oyleymisya...),
Rus sinirina yakinsin, sen rusca bilirsin".
Buz gibi olmustum.
Tam hatirlamiyorum ama herhalde Alan a ben:
"Soguk savas diye bir sey var, bilirmisin?
ben rusca degil amerikanca biliyorum,
matematik icin de Moskova ya degil Berkeleye geldim..".
demis olabilirim.

Daha sonra gorduk ki megerse o zamanlar devre arkadasimiz amerikali Karen
Vogtmann, Alan gibi, Rusyadan o kadar uzak olmasina ragmen rusca biliyormus
ve Arnold un Klasik Mekanik (sari Springer-Verlag) kitabini beraber tercume
ediyorlarmis.
(Hayatimda kacirilmis bir baska firsat da budur...).
Daha sonraki yillarda bana da bu kitabi ODTU de matematik ve fizik
ogrencilerimize ogretmek nasip olacakti.

1974-75 akademik yilini Weinstein in  IHES de sabatikalda gecirecegini,
ve sadece Keith isimli bir ogrencisini ayarladigi bir bursla beraberinde
goturecegini ogrenince,
ben Selman Akbulut dan  aldigim ucak bileti parasi ile Parise Alan dan once
ucmustum. Davetli olmadigim icin IHES beni tanimiyordu, listede ismim
yoktu, dolayisi ile benim icin ofis yeri de yoktu. Ama Weinstein ismini
duyunca kafeteryanin ust katindaki bir odayi kullanmama musade ettiler.
Kafeteryada ogle yemeklerini bedava sanmis (TUBITAK - GEBZE de oyledir), ve
ilk gun ac kurtlar gibi iceri dalmistim. Bende para ne gezer, Piere Delign
odemisti ilk ve son yemek parami o kafeteryada. Sonra o parayi Deliegne geri
odedimmi? hatirlamiyorum. Belki turk aklima uyup, ayip olur diye teklif
etmemistirim, ama belki de Piere beni  'bana hala borcunu odemedi'  diye
animsiyordur.

Ä°lk gunler Paris de tanidigin tanidigi bir arkadasin evinde idareten
kaliyordum. Vancouver deki Ersan dan para bekliyordum ki Enstituye yakin bir
yerden oda arayayim. Tam o gunlerde Hizir Sultan imdadima yetisti: Megerse
kafeteryanin uzerinde bana verilen "o oda"  buyuk iskender *Grothendieck* in
EGA ve SGA larini yazdigi ve bizzat icinde senelerce yasadigi bazan gunlerce
disari adim atmadigi mekanmis. Bunu tesadufen duyan ben de derhal o odada
yasamaya (gizlice) basladim ve bu Marsden-Weinstein in o gunlerde yazdiklari
"Calculus Unlimited" kitabindan para kazanmama dek devam etmisti. Bu kisim
baska bir hikaye...

O  tarihler Enstituye haftada bir gun Paris den garip bir matematikci
gelirdi.
Hic konusmaz, selam dahi vermezdi.
Bu 30 larindeki kisi pencereye yaslanir disardaki agaclara gozlerini diker
ve saatlerce zincirleme sigara icerdi.
(Buna benzer  Gultekin Buyukyenerel in Columbia - New York efsanesini
ogrencilerinden duymustum:
Dusda bile agzinda cigara...).

Ogrendim ki  *Ecole* Normale Supérieure den gelen bu garip kisinin ismi
Micheael R. Herman, ve senelerdir Arnold un Circle Conjecture u uzerinde
calisiyormus. Sonraki yillarda bu problemi cozdu ve buna en cok sevinen de
Dennis Sullivan oldu:

http://smf.emath.fr/Publications/Gazette/2001/88/smf_gazette_88_90-93.pdf

Ne yazik ki genc denilecek yasta  Michael Herman da aramizdan ayrildi.
O kadar Gitan a hic bir akciger uzun sure dayanamazdi...

Nihayet 1982 yazinda Varsova daki ICM  matematik konferansinda Arnold (ve
Manin) i gorebildim. Bizleri otantik bir Polanya koyu ziyaretine goturen
otobus yolculugu boyunca Vladimir Arnold ve Jurgen Mozer elektromagnetik
dalgalardan konustular (resim).
Duyabildigim kadari ile Arnold kafasina takili bir konuyu cok basit bir
lisanla cok acik bir sekilde anlatiyor ve Moser de dinliyordu. Ellerindeki
deftere de formuller yaziyorlardi.
Ben hemen yan koltukda oturuyordum, ve bu iki kisi benim kulak misafiri
oldugumu ve hatta konusmalari daha iyi duyabilmek  icin onlara dogru
egildigimi ve resim de cektigimi goruyorlardi. Ne de olsa  ben bir sekilde
Weinstein i temsil ediyordum da denilebilir. Bir ara Arnold un su dedikleri
hala kulagimdadir:

"Batidaki matematikcilerden sadece Steven Smale in yazdiklarini
okuyabiliyorum".

(70. yas gununu Bogazicinde beraber kutladigimiz Smale  o gun ben bunu
seneler sonra nihayet rapor edebilmistim).

Arnoldun bu dediklerini duyan ben yan koltuga egilerek  "Weinstein den ne
haber?" demekten  kendimi alamazdim.
Ve ben bu olayi, yani Arnold un Smale hakkinda dediklerini ve benim ona Alan
hakkinda ne dusundugunu sordugumu Alan a yazdim ve ekledim:
"Arnold un senin hakkinda dediklerini ben sana asla soylemeyecegim".
Alan dan bana cevap:
"Biliyorum, sen bana bunu soylemezsin".

Ey TurkMath ahalisi
simdi ben bunu yani Arnold un Weinstein hakkinda dediklerini
ilk defa burda sizlere ifsa ediyorum, (ama sakin Alan duymasin...):

"Weinstein?, ooh I forgot that..."
(Weinstein mi? bak O nu unuttum...)

Gencligimde ben cok fotograf cekerdim.
2000 yillariydi, tam da dijital makinalar ortaya cikarken,
Iran donusu  Nikon FM makinami cektigim butun iran resimleriye birlikte
kaybedince
(halbuki taaa Afgan siniri Zahedana kadar gitmis, Siraz  da Sadi nin mezari
basinda sarap niyetine su icmis, (unesco korumasi altindaki) Isfahanin
meshur meydaninda butun bir gun resimler cekmisim, ve donusde Ataturk Hava
Limaninda herseyi kaybetmisim)
uzuntumu yenip tekrar fotorafciliga baslayamadim.
Simdi artik eskiden cektiklerime bakarak avunuyorum.
Ilisikteki  ilk 2 karemin tarihleri Agustos 1982, yer Varsova,
sonuncusu Elie Cartan i Anma Konferansi, Lyon, 1980.

Birinci resmi Alan Weinstein e gonderdigimde ona sormustum:
"Guess!, who is the missing person in this picture?", (tahmin et!,  resimde
kim eksik?)
Alan hemen bilemedi, iyimi.
Hint (yol gostermemi) istedi.
Sonunda buldu ama.
Bakalim siz de bulabilecekmisiniz?
Birinci resimde  kim eksik?

Diger resimde ise Vladimir Arnold u Michael Atiyah la goruyorsunuz,
yasadigimiz matematik yillarimiza damgalarini vurmus 2 dev...

Son resim:
ve isde bu benim cektigim belkide en guzel, en manali resmim...
O nu da yakin gecmisde kaybetmistik:

Israel Moiseevich *Gelfand*

elbette O devlerin dev i...


yilmaz akyildiz

Not: okudugum en guzel kitap:

Yesterday and Long Ago,
by Vladimir Arnold,
Moscow 2005.
-------------- sonraki bölüm --------------
Bir HTML eklentisi temizlendi...
URL: http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/pipermail/turkmath/attachments/20100605/082d72e6/attachment-0001.htm 
-------------- sonraki bölüm --------------
Yazı olmayan bir eklenti temizlendi...
Ä°sim: moser & arnold.jpg
Tür: image/jpeg
Boyut: 41612 bayt
Tanım: kullanılamıyor
Url: http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/pipermail/turkmath/attachments/20100605/082d72e6/attachment-0003.jpg 
-------------- sonraki bölüm --------------
Yazı olmayan bir eklenti temizlendi...
Ä°sim: arnold & atiyah.jpg
Tür: image/jpeg
Boyut: 29112 bayt
Tanım: kullanılamıyor
Url: http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/pipermail/turkmath/attachments/20100605/082d72e6/attachment-0004.jpg 
-------------- sonraki bölüm --------------
Yazı olmayan bir eklenti temizlendi...
Ä°sim: gelfand.jpg
Tür: image/jpeg
Boyut: 665254 bayt
Tanım: kullanılamıyor
Url: http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/pipermail/turkmath/attachments/20100605/082d72e6/attachment-0005.jpg