[Turkmath:7223] "Reele Giden En Kısa Yol Kompleksten Geçer": Ramanujan'dan Riemann'a Bir Yolculuk.. biraz tarih az biraz da Kuantum

[yilmaz akyildiz]

gelin bu bir pazar sohbeti olsun...yani fazla da ciddiye almayın!içeriğini
bilmediğim böyle bir grupta bu tip yazılar yazmak kolay değildir..ayrıca
benim için "yazmak soyunmak demektir..."ama sizleri biraz eğlendirebilir ve
biraz da bilgilendirebilirsem ne mutlu bana. işte o zaman  bu zahmetime
değecektir...
bu ayın başında İzmir-Seferihisarda "Hypatia Bilim ve  İletişimi Festivali”
<https://www.hypatiabilimfestival.com/> nde(a la   Wigner) "matematikle
fiziğin dansı" ismi altında popüler bir konuşma verdim:
[image: WhatsApp Image 2025-09-07 at 13.53.35.jpeg]
https://www.instagram.com/reel/DObqpw2CFwF/?utm_source=ig_web_copy_linkKonuşmama
"bilim nedir?" sorusuyla başlayınca aklıma 1968 ODTÜ günlerim geldi.
Komer'in arabası yakılmış, kampus ateşten bir gömlek gibiydi. Cahit Arf "ben
de komünistim, bırakın bu işleri, derslerinize çalışın" diyerek bizi
odasından kovunca biz de gidip ofisini basıp sırtından hançerlediğimiz Feza
Gürsey'e "kuantum'un bu ülkeye faydası yok, siz bizi yanlış
yönlendiriyorsunuz, biz önce memleketi kurtaracağız" dediğimizde Feza
Gürsey hocamız az kalsın kalp krizi geçiriyordu. Dekan Erdal İnönü'ye
gidemezdik, çünkü o arda kalan son prensti...Aynı günlerde bir de duyduk Cahit
Arf Öğretim Üyeleri Derneğinde "sosyal bilimler bilim değildir!" diyerek
kampüste Marx, Engels, Lenin, Politzer in kitaplarının "bilimsel" olduğunu
savunan ve öğrencileri bu yönde cesaretlendiren sosyal bilimler ve iktisat
hocalarını çok fena kızdırmış, ama karşılarında koskoca ord. prof. Cahit
Arf var, herkes suskun kalmış. Bugüne gelirsek, bence, bilim, öğrenme,
anlama ve keşfetme arzusudur. Hangi konuda? derseniz, bu o kadar da mühim
değil, derim… Bu kadar tarih yeter...Popüler konuşmama fizikle matematiğin
şu benzerliği ile başladım:Hani Fizikçiler derler ya “boşluk boş değildir,
kendi enerjisi vardır (casimir effect) ve her şey boşluktan oluşmuştur".
Bunun matematikteki benzeri boş kümedir. Bütün rakam sistemini boş kümeden
üretebilirsiniz, (Peano). Bunu Ali Nesin şu şekilde dile getirmiştir:  "boş
kümeyi boşlamayın, arkadaşlar”. Konuşmama devamla fizikle matematiğin
ayrıştığı ilk nokta: “fizik sonluda iken matematik sonsuzdadır” sözlerime
şu örnekleri verdim:

0+0+0+........= 0 iken

1+1+1+....    = sonsuz, ve

1-1+1-1+....  = ya 0 ya 1, yani belirsiz iken

nasssıl oluyor da matematikte ve fizikte şu garip eşitliğe de rastlıyoruz?

1+2+3+....    = -1/12

Konuşmamın (yazımın) sonunda bakalım sizi bu esrarengiz eşitliğe alıştıra
bilecekmiyim?

Hani şu meşhur söz vardır ya *“alışırsınız alışırsınız”*,  aslında bu
söz *Turgut
Özal *dan önce (Cahit Arf a göre gelmiş geçmiş en hızlı matematik dehası)  John
von Neumann tarafından söylenmiştir: "Matematikte bir şeyleri anlamazsınız,
sadece onlara alışırsınız" (İngilizce: "Young man, in mathematics you don't
understand things. You just get used to them."

Not: Cahit Arf von Neumann için “leb demeden leblebiyi anlayan ve problemi
ayak üstü anında çözen acayip çok hızlı bir kafa” derken, aydın aytuna
koridorda duymuş,  Cahit Hoca *Andre Weil*’ i kastederek “biraz önce şeytan
la telefonda konuştum” demiş.

Şimdi tekrar gelelim konumuza: matematik ile fiziğin dansına, ve neden hala
bu flörtün kalıcı bir izdivaçla sonuçlanamamasınaaa...Son 50 yılda teorik
fizikte dişe dokunur bir ilerleme yapılamadı deniyor, (Sabine
Hossenfelder). "her şeyin teorisi" projesi mikro dünya (kuantum) la makro
dünya (gravitasyon) u tek bir matematiksel yapı altında birleştirmek ise
bunun mümkün olamayacağını ben şu şekilde ön görebiliyorum: Her şeyden
önce matematik
sonsuz'da iken fizik sonlu'da dır..! Ayrıca, kuantum dünyası "discrete"
yani sürekli değilken genel izafiyet teorisinin kullandığı matematik
süreklidir. Bundan dolayıdır ki kimileri de yeni bir matematik gerekli
diyor. Diğer taraftan teknoloji (deneysel fizik) önceden hayal edilemeyecek
bir hızla son 50 yıl içinde gelişe gitmekte. Şimdi de *Yapay Zeka* ile ele
ele... yarınlarımızı bu yönden çok merak ediyorum. Teorik açıdan ise yeni
bir Einstein bekleniyor... ölme eşeğim ölme...
Bilim Festivalindeki konuşmam iyi geçmedi, bence. Notlarımdaki her şeyi
anlatamadım. Bir de o notlarımın başından geçenleri bir bilseniz.... 2025
bilim festivalinde yaşananlar
<https://docs.google.com/document/d/1SdEpHSjx7i3SiEWOld6a6E3iN8Oy9xp3w6bjMtU8FvQ/edit?usp=sharing>Onca
da hazırlık yapmıştım, şimdi görüyorum ki bu konularda popüler bir konuşma
vermek hiç de kolay değil. (Ali Nesin şunu derken haklı: "*Yahu halkımız
analytic continuation'dan ne anlar! Analytic nedir onu bile
bilmiyorlardır").* Madem öyle, emeğim boşuna gitmesin, bari popüler
konuşmamın metnini daha matematiksel bir şekilde fizik-matematik dünyası
için yazayım istedim. Belki onlar beni anlar. Sonra da yazdıklarımı yapay
zekaya "şunu bi derle topla" dedim. Ne dese iyi:"Makalenizin orjinal
versiyonundaki kişisel notları profesyonel bir makale formatına daha uygun
hale getirdim. Dilerseniz bu kısımları farklı bir şekilde ekleyebiliriz.
Mesela, "Yazarın Notu" veya "Sonsöz"  gibi bir başlık altında
toplayabiliriz. Ne dersiniz?"
İşte makalenizin daha akıcı, anlaşılır ve profesyonel bir hale getirilmiş
hali:
https://docs.google.com/document/d/e/2PACX-1vQvYZTYt-lhknTtnZQFhijhBkAhRJJMnzbhQrovJiBo5KXa0ozH27wh-bAz6fZwoqDColWT0fQ0ueQG/pub
yorumlarınızı beklerim.sağlıcakla kalıny.a.
-------------- next part --------------
An HTML attachment was scrubbed...
URL: <http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/pipermail/turkmath/attachments/20250921/a34d0967/attachment-0001.html>
-------------- next part --------------
A non-text attachment was scrubbed...
Name: WhatsApp Image 2025-09-07 at 13.53.35.jpeg
Type: image/jpeg
Size: 74622 bytes
Desc: not available
URL: <http://yunus.listweb.bilkent.edu.tr/pipermail/turkmath/attachments/20250921/a34d0967/attachment-0001.jpeg>